Алатау ірі қара мал тұқымы: қалыптасуы, қазіргі жағдайы және болашағы
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.51452/kazatu.2025.1(124).1859Аннотация
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасында жергілікті ірі қара мал популяциялары жоғары өнімді тұқымдармен ығыстырылып, жергілікті тұқымдардың бас санының айтарлықтай қысқаруына әкелді. Осындай тұқымдардың бірі – алатау тұқымы, 1950 жылы жергілікті қазақ малы мен Ресейден қоныс аударушылар әкелген швиц тұқымының бұқаларын шағылыстыру арқылы шығарылған. Апробациядан кейін, бұл тұқым жарты ғасыр бойы (2000 жылға дейін) Қазақстанның оңтүстік-шығыс бөлігінде кеңінен таралған. Алайда, республиканың агроөнеркәсіптік кешенін реформалау барысында алатау тұқымының асыл тұқымды базасы сандық және сапалық өзгерістерге ұшырап, барлық көрсеткіштердің төмендеуіне себеп болды. Бұл жағдай белгілі дәрежеде мақсатты асыл тұқымды жұмыс, сұрыптау, төл алу және өз селекциясынан алынған жас бұқаларды көбейтуге пайдалану жұмыстарының жоқтығымен күшейе түсті.
Алатау тұқымын көбейту үшін генетикалық материалдың болмауына байланысты АҚШ-тан швиц тұқымының бұқаларының ұрығын импорттау және оны аналық мал басында кеңінен пайдалану белсенді түрде қолға алынды. Осылайша, қазіргі уақытта алатау ірі қара малының барлық асыл тұқымды базасы швиц тұқымының жоғары үлесі бар будан мал басымен ұсынылған. Бұл, өз кезегінде, тұқымның шетелдік генетикамен толық жұтылып кетуіне және оның жойылу қаупіне алаңдаушылық тудырады.
Мақалада жергілікті, аборигендік және отандық ауыл шаруашылығы жануарлары тұқымдарын сақтау бойынша әлемдік үрдістер, олардың әлемдік биологиялық әртүрліліктегі маңызы және Қазақстанның асыл тұқымды ресурстарын тұрақты басқару мәселелеріне шолу көрсетілген.
Архивтік және қазіргі заманғы әдеби дереккөздерге сүйене отырып, мақалада алатау тұқымының тарихы, оның қазіргі жағдайы және оларды қалпына келтірудің ғылыми негізделген технологиялары баяндалған.
